رجاء بن ابی‌ضحاک
| مأمور همراهی امام رضا(ع) از مدینه به مرو | |
| اطلاعات کلی | |
|---|---|
| خویشاوندان سرشناس | فضل بن سهل |
| وفات | سال ۲۲۶ق |
| اطلاعات دیگر | |
| پیشه | کارگزار حکومت عباسیان • مسئول دیوان خراج |
| فعالیت‌ها | مأمور همراهی امام رضا(ع) از مدینه تا مرو |
رَجاء بن ابی‌ضَحّاک مأمور همراهی امام رضا(ع) از مدینه به مرْو بود. وی در طول سفر، رفتار امام رضا(ع) را زیر نظر داشت و گزارش‌هایی را در این زمینه به مأمون داده است. وی از دولت‌مردان عباسی است که در زمان حکومت خلفایی چون مأمون عباسی، معتصم و واثق مسئولیت‌هایی چون دیوان خراج را عهده‌دار بود.
معرفی اجمالی
رجاء بن ابی‌ضحاک از دولت‌مردان عباسی است که در زمان مأمون، معتصم و واثق مسئولیت‌هایی را عهده‌دار بود. رجاء از اهالی جرجریا (منطقه‌ای میان واسط و بغداد بوده که از میان رفته است.) بود و با فضل بن سهل وزیر مأمون خویشاوند بوده است. او با محمد بن جعفر ملقب به دیباج درگیری‌هایی داشته است.
از تاریخ تولد رجاء بن ابی‌ضحاک اطلاعاتی در دست نیست؛ اما تاریخ مرگ وی را سال ۲۲۶ق ذکر کرده‌اند. وی پس از اختلافات و مشاجره‌هایی که با علی بن اسحاق مسئول تدارکات لشکر دمشق پیدا کرد، به دست او به قتل رسید. بعدها پسرش حسن به مسئولیت‌هایی در حکومت عباسی رسید.
مأمور همراهی امام رضا(ع) از مدینه تا مرو
رجاء از سوی مأمون مأمور شد تا امام رضا(ع) را در سفر به مرو همراهی کند. در برخی گزارش‌ها او مأمور شد تا طالبیان دیگری را نیز همراه با علی بن موسی(ع) از مدینه به مرو ببرد.
وی در طول سفر، رفتارهای امام رضا(ع) را زیر نظر گرفت و گزارشی را در این زمینه به مأمون داد؛ گزارش وی از عبادت امام در سفر در منابع روایی شیعی انعکاس یافته است. بر پایه آنچه که از ابوهاشم جعفری نقل شده هنگامی که در اهواز که کراماتی از امام رضا(ع) صادر شد، رجاء دستور داد که امام و همراهانش را به سرعت از منطقه حرکت دهند تا مردم به او روی نیاوردند.
بر پایه روایتی که شیخ صدوق نقل کرده، برخی یاران امام رضا (ع) در میانه سفر تصمیم به ترور رجاء گرفتند که امام با عبارت «أ تُرِيدُ أنْ تَقْتُلَ نَفْساً مُؤْمِنَةً بِنَفْسٍ كَافِرَةٍ» آنها را از این کار منع کرد. مهدی لاجوردی مصحح کتاب عیون اخبار الرضا گفته است که از عبارت مذکور، مدح رجاء برداشت می‌شود.
در برخی از منابع، مأمور همراهی امام هشتم عیسی بن یزید جلودی دانسته شده است البته چنانکه در شرح الاخبار آمده مأمور همراه حضرت رضا(ع) از مدینه تا فارس جلودی بود و از فارس تا مرو، رجاء مسئولیت همراهی امام را به عهده گرفت.
مسئولیت‌ها پس از شهادت امام رضا(ع)
رجاء بن ابی‌ضحاک پس از ولایتعهدی امام رضا و در زمان خروج مأمون از خراسان جانشین او شد و سپس در دوره‌ای به ولایت جرجان رسید. وی در مقطعی از خلافت مأمون مسئولیت دیوان خراج را بر عهده داشت و در عهد معتصم دایره اختیارات او به دیوان خراج دمشق محدود شد. وی در دوران حکومت واثق نیز مسئولیت خراج لشکریان دمشق را به عهده داشت.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ حموی، معجم البلدان، ۱۹۹۵م، ج۲، ص۱۲۳؛ قزوینی، آثار البلاد و اخبار العباد، ۱۳۷۳ش، ص۳۵۱.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸، ۴۵۲؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۴۰؛ ابن رسته، الأعلاق النفیسة، ۱۸۹۲م، ص۳۰۷.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۳۹–۵۴۰.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲–۱۲۴؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۳، ص۸۴-۹۰؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۲، ص۹-۱۱.
- ↑ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۴۸؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۴۴؛ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۴۱۷ق، ج۱۹، ص۱۴۱؛ نوبختی، فرق الشیعة، ۱۴۰۴ق، ص۸۷؛ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۴۷، ۱۶۵، ۱۸۰، ۲۰۵.
- ↑ بسوی، المعرفةوالتاریخ، ۱۴۰۱ق، ج۱، ص۱۹۱؛ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۸، ص۵۴۰.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۱۸۰-۱۸۳؛ حر عاملی، وسائل الشیعة، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۵۵-۵۶.
- ↑ ابن حمزه طوسی، الثاقب فی المناقب، ۱۴۱۹ق، ص۴۸۸–۴۸۹؛ قطب‌الدین راوندی، الخرائج و الجرائح، ۱۴۰۹ق، ج۲، ص۶۶۱-۶۶۲.
- ↑ شیخ صدوق، عیون أخبار الرضا(ع)، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۰۵-۲۰۶.
- ↑ شیخ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۷۸ق، ج۲، ص۲۰۵، پاورقی ش۲.
- ↑ ابوالفرج اصفهانی، مقاتل الطالبیین، بیروت، ص۴۵۴؛ مفید، الإرشاد، ۱۴۱۳ق، ج۲، ص۲۵۹؛ فتال نیشابوری، روضة الواعظین، ۱۳۷۵ش، ج۱، ص۲۲۴.
- ↑ قاضی نعمان، شرح الأخبار، ۱۴۰۹ق، ج۳، ص۳۳۹-۳۴۰.
- ↑ ابن رسته، الأعلاق النفیسة، ۱۸۹۲م، ص۳۰۷؛ یعقوبی، تاریخ یعقوبی، بیروت، ج۲، ص۴۵۲–۴۵۳.
- ↑ ابن خلدون، تاریخ ابن خلدون، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۳۱۳.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ طبری، تاریخ الامم و الملوک، ۱۳۸۷ق، ج۹، ص۱۱۱؛ ابن عساکر تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۱۸، ص۱۲۲؛ صفدی، الوافی بالوفیات، ۱۴۱۱ق، ج۱۴، ص۱۰۴.
- ↑ آیا می‌خواهی فردی مؤمن را به خاطر فردی کافر به قتل برسانی؟! بنابر آنچه در ترجمه کتاب عیون الأخبار آمده منظور این است که فردی دیگر (مامون) دستور احضار امام را داده است و تو می‌خواهی رجاء را به جای او به قتل برسانی. (عرفان‌منش، جغرافیای تاریخی هجرت امام رضا(ع)، ۱۳۷۶ش، ص۴۷، پاورقی ۳۵.)
منابع
- شیخ صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا(ع)، تهران، انتشارات جهان، ۱۳۷۸ق.
- ابن حمزه طوسی، محمد بن علی، الثاقب فی المناقب، تحقیق نبیل رضا علوان، قم، انصاریان، ۱۴۱۹ق.
- ابن خلدون، عبدالرحمن بن محمد، دیوان المبتدأ و الخبر فی تاریخ العرب و البربر، تحقیق خلیل شحادة، بیروت، دارالفکر، چاپ دوم، ۱۴۰۸ق.
- ابن رسته، احمد بن عمر، الأعلاق النفیسة، بیروت، دار صادر، ۱۸۹۲م.
- ابن عساکر، غلی بن حسن، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق علی شیری، بیروت، دارالفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابوالفرج اصفهانی، علی بن حسین، مقاتل الطالبیین، تحقیق سید احمد صقر، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا.
- بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، تحقیق اکرم ضیاء العمری، بیروت، مؤسسة الرسالة، چاپ دوم، ۱۴۰۱ق.
- حرعاملی، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، قم، آل‌البیت، ۱۴۰۹ق.
- حموی، یاقوت بن عبدالله، معجم البلدان، بیروت، دار صادر، چاپ دوم، ۱۹۹۵م.
- خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۷ق.
- صفدی، خلیل بن ایبک، الوافی بالوفیات، تحقیق هلموت ریتر، بیروت، دارالنشر، ۱۴۱۱ق.
- طبری، محمد بن جریر، تاریخ الأمم و الملوک، تحقیق محمد أبوالفضل ابراهیم، بیروت، دارالتراث، چاپ دوم، ۱۳۸۷ق.
- فتال نیشابوری، محمد بن حسن، روضة الواعظین و بصیرة المتعظین، قم، انتشارات رضی، ۱۳۷۵ش.
- قاضی نعمان، نعمان بن محمد، شرح الأخبار فی فضائل الأئمة الأطهار(ع)، تحقیق محمدحسین حسینی جلالی، قم، جامعه مدرسین، ۱۴۰۹ق.
- قزوینی، زکریا بن محمد، آثار البلاد و اخبار العباد، تهران، امیرکبیر، ۱۳۷۳ش.
- قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبة‌الله، الخرائج و الجرائح، تحقیق مؤسسة الإمام المهدی(عج)، قم، مؤسسه امام مهدی(عج)، ۱۴۰۹ق.
- مفید، محمد بن محمد بن نعمان، الإرشاد فی معرفة حجج الله علی العباد، قم، کنگره شیخ مفید، ۱۴۱۳ق.
- نوبختی، حسن بن موسی، فرق الشیعة، بیروت، دار الاضواء، چاپ دوم، ۱۴۰۴ق.
- یعقوبی، احمد بن ابی‌یعقوب، تاریخ یعقوبی، بیروت، دار صادر، بی‌تا.